Türk edebiyatı, zengin bir geçmişe ve çeşitliliğe sahip bir edebiyattır. Bu çeşitlilik, farklı dönemlerde ve farklı türlerde yazılmış önemli eserlerde kendini göstermektedir.
Türk edebiyatında önemli eserler arasında şunlar sayılabilir:
Divan edebiyatında:
Mesnevi: Mevlana Celaleddin Rumi’nin yazdığı bu eser, aşk, tasavvuf ve evrensel hakikatler üzerine yazılmış bir manzum hikâyedir.
Şehname: Firdevsi’nin yazdığı bu eser, İran mitolojisini ve tarihini anlatan bir destanıdır.
Leyla ile Mecnun: Fuzuli’nin yazdığı bu eser, aşkın imkansızlığını anlatan bir aşk hikâyesidir.
Halk edebiyatında:
Manzum Halk Hikâyeleri: Dede Korkut Hikâyeleri, Köroğlu Hikâyeleri, Battal Gazi Hikâyeleri gibi eserler, Türk kültürünün önemli bir parçası olan manzum halk hikâyelerine örnektir.
Nazım Türleri: Türk halk edebiyatında, koşma, türkü, mani, semai, varsağı gibi nazım türleri yaygın olarak kullanılmıştır.
Cumhuriyet dönemi edebiyatında:
Roman: İnce Memed (Yaşar Kemal), Tutunamayanlar (Oğuz Atay), Huzur (Ahmet Hamdi Tanpınar), Kara Kitap (Orhan Pamuk) gibi eserler, Türk romanının en önemli eserleri arasında yer alır.
Şiir: Kuva-yı Milliye Destanı (Mehmet Akif Ersoy), Memleketimden İnsan Manzaraları (Nazım Hikmet), Benerci Kendini Niçin Öldürdü? (Sabahattin Ali) gibi eserler, Türk şiirinin en önemli eserleri arasında yer alır.
Öykü: Kürk Mantolu Madonna (Sabahattin Ali), Anayurt Oteli (Yusuf Atılgan), Alemdağ’da Var Bir Yılan (Sait Faik Abasıyanık) gibi eserler, Türk öyküsünün en önemli eserleri arasında yer alır.
Bu eserler, Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunmuş ve Türk kültürünün önemli bir parçası haline gelmiştir.
Türk edebiyatında önemli eserleri belirlerken, farklı dönemler, farklı türler ve farklı yazarlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bu eserler, Türk edebiyatına katkıda bulunmuş, Türk kültürünün önemli bir parçası haline gelmiş ve okuyucular tarafından beğenilmiş eserlerdir.
Türk edebiyatında önemli eserler demişsin. Bu çok geniş bir konu aslında, ama lisede falan okutulan, herkesin az çok bildiği ve edebiyatımızın temel taşları sayılan eserleri, kendi okuma deneyimime göre şöyle bir toparlayayım. Yani, bunlar okumadan “Türk Edebiyatı biliyorum” denmez dediklerim.
1. Klasikleşmiş Romanlar (Cumhuriyet Dönemi ve Öncesi):
Mai ve Siyah (Halit Ziya Uşaklıgil): Bu romanda Batılılaşma, hayaller ve hayal kırıklıkları çok çarpıcı anlatılır. Edebiyat-ı Cedide döneminin en baba romanı bence. O dönemin aydın tipini, özellikle Ahmet Cemil’in yaşadığı o dramı anlamak için şart.
Yaban (Yakup Kadri Karaosmanoğlu): Milli Mücadele dönemini ve aydın-halk arasındaki uçurumu anlamak için bir numara. Romanın ana karakteri Ahmet Cemal’in Anadolu köylüsüyle yaşadığı yabancılaşma o kadar iyi işlenmiş ki, okurken “gerçekten böyle miydi” diye düşünüyorsun.
İnce Memed (Yaşar Kemal): Eğer Anadolu insanının sömürülmesini, ağalık düzenini ve bir isyanı destansı bir dille okumak istersen bunu oku. O coğrafya, o doğa tasvirleri inanılmaz. Memed’in o isyanı, tam bir halk kahramanı destanı gibi. Dört cilt ama su gibi akıyor.
Tutunamayanlar (Oğuz Atay): Eğer modern, biraz kafa karıştırıcı ama Türkçenin sınırlarını zorlayan bir şey arıyorsan bu olmazsa olmaz. Selim Işık’ın ölümü üzerine Turgut Özben’in çıktığı o içsel yolculuk, modern hayata uyum sağlayamayan aydının sesi. Çok kalın ve zorlayıcı gelebilir ama okuduktan sonra bakış açın değişir.
2. Modern Hikayecilik ve Kısa Eserler:
Semaver, Şahmerdan gibi (Sait Faik Abasıyanık): Sait Faik zaten bambaşka bir dünya. Hikâyeciliğimizin en önemli ismi. İstanbul’u, balıkçıları, gariban insanları, doğayı o kadar naif ve şiirsel anlatır ki… Sadece bir olayı değil, bir anı, bir duyguyu yakalar. O “durum hikayeciliği” denen tarzın kralı.
Memleket Hikayeleri (Refik Halit Karay): Anadolu’nun o sert, gerçekçi yüzünü, mizahi ve akıcı bir dille anlatır. Anadolu’yu ve insanını, İstanbul’dan farklı yönleriyle yansıtır.
3. Şiir ve Deneme:
Kendi Gök Kubbemiz (Yahya Kemal Beyatlı): Divan şiirinin estetiğini modern bir formla birleştiren üstad. “Sessiz Gemi” falan gibi şiirleri zaten bilmeyen yok. Türkçeyi ne kadar zarif kullanabileceğini görmek için birebir.
Kaldırımlar (Necip Fazıl Kısakürek): Mistisizm, yalnızlık, varoluşsal sancılar… Bireyin iç dünyasını, o büyük çile çekme halini şiirle anlatışının en çarpıcı örnekleri.
Otuz Beş Yaş (Cahit Sıtkı Tarancı): Ölüm teması ve yaşama sevinci arasındaki o ince çizgide gezinir. Okuması çok akıcı, lirik ve içten şiirlerdir.
Benim için edebiyat demek şiir demektir. Bu yüzden en önemli eserler derken şiir kitaplarını es geçmemelisin. Garip Akımı‘nın temsilcileri, yani Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat’ın şiirleri, Türk şiirinin yönünü değiştirdi. Özellikle Orhan Veli’nin Bütün Şiirleri, o sadelik, o günlük dilin şiire girişi, tam bir devrimdir. Ayrıca Fazıl Hüsnü Dağlarca ve Attila İlhan da çok çok önemli isimlerdir.
Dostum, bence listenin başına kesinlikle Aşk-ı Memnu‘yu koymak lazım. Halit Ziya’nın o dili, o yasak aşk gerilimini anlatışı, Bihter’in dramı falan… Resmen Türk romancılığının başlangıcı sayılır. Bir de Çalıkuşu var, Reşat Nuri’nin. Feride’nin o idealist öğretmenlik yolculuğu, aşkı falan çok dokunaklıdır. Klasiklerin en güzellerindendir.
Bana kalırsa modern dönemin en iyisi Puslu Kıtalar Atlası (İhsan Oktay Anar). Fantastik ve tarihi bir karışım, dili falan çok acayip. Osmanlı döneminde geçen, ama bildiğimiz tarihin dışında bir macerayı anlatır. Bir de Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı‘sı çok önemlidir, hem Doğu-Batı meselesini hem de minyatür sanatını harika işler. Biraz ağır dilli ama okumaya değer.
Valla lisede bize hep Devlet Ana‘yı (Kemal Tahir) okuttular, Osmanlı’nın kuruluşunu anlamak için önemliymiş. Bir de Küçük Ağa (Tarık Buğra) var, Milli Mücadele dönemini farklı bir pencereden anlatır. Bence bu iki eser, tarihsel roman olarak Türk edebiyatının temel taşlarıdır. Tarihi seviyorsan bu ikisinden başlaman lazım.
Türk edebiyatında “önemli” kavramını sadece popülerlikle sınırlamamak lazım, edebi derinlik ve etki gücü de önemli. Bu bağlamda, roman türünde kesinlikle Saatleri Ayarlama Enstitüsü (Ahmet Hamdi Tanpınar) zikredilmeli. Tanpınar, Batılılaşma sancımızı, zamanla ilişkimizi ve modernleşmenin yarattığı absürt durumu inanılmaz bir ironi ve edebi derinlikle ele alır. Eser, sadece bir hikaye değil, bir medeniyet eleştirisidir. Şiirde ise İkinci Yeni Akımı (Edip Cansever, Turgut Uyar, Cemal Süreya) eserleri, dilin sınırlarını zorlayarak soyut ve imgeci bir şiir yarattı; bu da Türk şiirinin seyrini kalıcı olarak değiştirdi. Özellikle Cemal Süreya’nın Üvercinka‘sı, bu akımın temel taşlarından sayılır. Bu eserler, modern Türk aydınının düşünce yapısını ve sanatsal arayışını en iyi yansıtan metinlerdir.
Hocam, benim de eklemem gereken bir kaç isim var. Bereketli Topraklar Üzerinde (Orhan Kemal), Adana’daki işçi sınıfının, ezilen insanların dramını o kadar gerçekçi anlatır ki, o dönemin sosyal yapısını anlamak için eşsizdir. Bir de Huzur (Ahmet Hamdi Tanpınar) var tabii. İstanbul’un dört farklı zamanını ve Mümtaz’ın iç çatışmalarını anlatan, dili ve derinliğiyle tam bir edebi ziyafet. Bu ikisi, hem toplumcu hem de bireyin iç dünyasına eğilen önemli romanlarımız.
Arkadaşlar, bence bu listeye Esir Şehrin İnsanları (Kemal Tahir) ve devamı olan seriyi eklemeliyiz. İstanbul’un işgal altındaki halini, aydınların çıkmazlarını ve yeraltı direnişini çok iyi anlatıyor. Yani Milli Mücadele’yi sadece cepheden değil, İstanbul’un içinden de görmek lazım. Bir de Yılanların Öcü (Fakir Baykurt) var ki, köy edebiyatının en sert, en çarpıcı eserlerindendir, o köylünün mücadelesini anlamak için şart.