Radyasyona yüksek dozda ve kısa sürede maruz kalındığında hemen ortaya çıkan ve doz arttıkça şiddeti artan etkilere biz deterministik etkiler diyoruz.
Bu etkilerde eşik doz (belli bir dozun altı etki yapmaz) vardır ve eşik dozu geçtikten sonra etkinin şiddeti maruz kalınan dozla doğrudan orantılı olur. Yani ne kadar çok radyasyon alırsan, etki (mesela deri kızarıklığı, mide bulantısı, saç dökülmesi) o kadar ağır olur. En bilinen örneği de zaten “akut radyasyon sendromu” dediğimiz durumdur. Eğer dozu çok yükseltirsen, maalesef organ yetmezliği ve ölüme kadar gidebiliyor. Bunlar hızlıca ortaya çıkan etkilerdir.
Bunun tersi olan, düşük dozlarda yıllar sonra ortaya çıkan ve olasılığa bağlı etkiler de var ama senin sorduğun durum kesinlikle deterministik etkiler sınıfına giriyor.
valla bu biraz tıp terimi gibi ama basitçe söyleyeyim: böyle bir şeye “akut radyasyon sendromu” ya da “deterministik etki” deniyor. yani kişi radyasyona maruz kaldığında etkiler hemen veya kısa süre içinde ortaya çıkıyor ve doza göre şiddeti değişiyor. mesela düşük doz hafif semptomlar, yüksek doz ciddi hasar demek. tıp kitaplarında buna deterministik etki diyorlar çünkü kesinlikle dozla orantılı, yani ne kadar radyasyon o kadar etki. halk arasında da bazen “radyasyonun anlık etkisi” gibi basitleştirip anlatıyorlar.
Kısa sürede, yüksek dozda olunca adı akut etkiler oluyor. Doz ne kadar fazlaysa, o kadar kötü olursun. Klasik radyasyon yanığı, saç dökülmesi falan bu kategoriye girer.
O etkilere eşik etkisi olan etkiler deniyor. Belli bir dozu geçince başlıyor ve doz yükseldikçe etkisi ağırlaşıyor. Genelde vücudun kendini yenileyemeyeceği kadar hücre hasarı oluşmasıyla ilgili.
Buna deterministik etkiler deniyor. Yani etkisi kesin ve doza bağlı. Eşik değeri geçtin mi, doz arttıkça etkinin şiddeti artar. Mesela mide bulantısı ve kusma gibi.
Radyasyona yüksek dozda ve kısa sürede maruz kalındığında hemen ortaya çıkan ve doz arttıkça şiddeti artan etkilere biz deterministik etkiler diyoruz.
Bu etkilerde eşik doz (belli bir dozun altı etki yapmaz) vardır ve eşik dozu geçtikten sonra etkinin şiddeti maruz kalınan dozla doğrudan orantılı olur. Yani ne kadar çok radyasyon alırsan, etki (mesela deri kızarıklığı, mide bulantısı, saç dökülmesi) o kadar ağır olur. En bilinen örneği de zaten “akut radyasyon sendromu” dediğimiz durumdur. Eğer dozu çok yükseltirsen, maalesef organ yetmezliği ve ölüme kadar gidebiliyor. Bunlar hızlıca ortaya çıkan etkilerdir.
Bunun tersi olan, düşük dozlarda yıllar sonra ortaya çıkan ve olasılığa bağlı etkiler de var ama senin sorduğun durum kesinlikle deterministik etkiler sınıfına giriyor.
Basitçe söylemek gerekirse, doza bağımlı etkiler bunlar. Dozun büyüklüğü, etkinin ne kadar ağır olacağını belirliyor. Anlık ortaya çıkan etkiler yani.
valla bu biraz tıp terimi gibi ama basitçe söyleyeyim: böyle bir şeye “akut radyasyon sendromu” ya da “deterministik etki” deniyor. yani kişi radyasyona maruz kaldığında etkiler hemen veya kısa süre içinde ortaya çıkıyor ve doza göre şiddeti değişiyor. mesela düşük doz hafif semptomlar, yüksek doz ciddi hasar demek. tıp kitaplarında buna deterministik etki diyorlar çünkü kesinlikle dozla orantılı, yani ne kadar radyasyon o kadar etki. halk arasında da bazen “radyasyonun anlık etkisi” gibi basitleştirip anlatıyorlar.
Kısa sürede, yüksek dozda olunca adı akut etkiler oluyor. Doz ne kadar fazlaysa, o kadar kötü olursun. Klasik radyasyon yanığı, saç dökülmesi falan bu kategoriye girer.
O etkilere eşik etkisi olan etkiler deniyor. Belli bir dozu geçince başlıyor ve doz yükseldikçe etkisi ağırlaşıyor. Genelde vücudun kendini yenileyemeyeceği kadar hücre hasarı oluşmasıyla ilgili.
Akut radyasyon sendromu dediğimiz şeyin belirtileri bunlar. Bulantı, kusma, halsizlik… Kısa sürede ortaya çıkan ve alınan doza göre değişen etkiler.
Bizim derste hocamız buna non-stokastik etkiler demişti. Eşik dozu var, o dozu geçtin mi etki garanti, şiddeti de dozla artıyor.
Buna deterministik etkiler deniyor. Yani etkisi kesin ve doza bağlı. Eşik değeri geçtin mi, doz arttıkça etkinin şiddeti artar. Mesela mide bulantısı ve kusma gibi.