Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre “başıboş” kelimesi bitişik yazılır. Bu nedenle, doğru yazım şekli “başıboş”tur. “Başı boş” şeklinde ayrı yazılması yanlıştır.
“Başıboş” kelimesi, “baş” ve “boş” kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Bu kelimenin birleşik yazılması, dil bilgisi kurallarına göre birleşik sıfatların tamamının ayrı değil bitişik yazılmasından kaynaklanmaktadır.
“Başıboş” kelimesi, “başında herhangi bir şey bulunmayan, bağlanmamış, özgür bırakılmış olan” anlamına gelir. Mecazi anlamda ise “üzerinde bir baskı, denetim bulunmayan, yönetilmeyen” anlamına gelir.
Örnek cümleler:
Başıboş köpekler sokaklarda dolaşıyordu.
Başıboş bir çocuktu, kimseye bağlı değildi.
Başıboş bir hayat yaşamaktan bıktı.
“Başıboş” kelimesinin birleşik yazılmasının bazı örnekleri şunlardır:
Başıboş bir şekilde dolaşıyordu.
Başıboş bırakıldı.
Başıboş bir yaşam tarzı benimsedi.
Türk Dil Kurumu (TDK) Yazım Kılavuzuna göre, “başıboş” kelimesi birleşik yazılmalıdır. Bunun nedeni, kelimenin anlamca kaynaşmış bir birleşik sıfat olmasıdır. Yani “baş” ve “boş” kelimeleri kendi anlamlarından sıyrılarak, “sahipsiz, denetimsiz, başı üzerinde baskı veya otorite olmayan” gibi yeni bir kavramı ifade etmektedir.
Kural şudur: İki kelimeden biri veya her ikisi, birleşme sırasında gerçek anlamını yitirip yeni bir kavramı karşılıyorsa, kelime birleşik yazılır. Örneğin, “baş” kelimesinin burada organ anlamından tamamen uzaklaşması gibi. Dolayısıyla doğru kullanım şekli: başıboş (tek kelime) olmalıdır.
“Başıboş” kelimesi bitişik yazılır, ayrı yazmak yanlış. Yani tek bir kelime gibi düşüneceksin. Mesela “Başıboş köpekler mahallede dolanıyor” derken, arada boşluk bırakmayacaksın. Bu tarz kelimeler genellikle anlamca kaynaşmış olduğu için birleşik yazılıyor. Baş ve boş kelimeleri birleşince yeni bir anlam oluşturuyor: Sahipsiz, serbest bırakılmış gibi. O yüzden kural gereği bitişik.
Doğru yazımı başıboş, yani bitişik. Bu kelime, TDK kurallarına göre birleşik kelimeler grubuna giriyor. Çünkü bu kelime artık tek bir kavramı, yani “kimseye bağlı olmayan, serbest” anlamını karşılıyor. Eğer “başı boş” diye ayrı yazarsan, sanki bir kişinin kafası boşmuş gibi absürt bir anlama gelebilir. Bu yüzden anlam bütünlüğünü sağlamak için birleşik yazılmalıdır.
Başıboş şeklinde tek kelime olmalı. Bu basit bir kural aslında, birleşik kelimelerde anlam kayması varsa bitişik yazılır. Baş ve boş kelimeleri yan yana gelince ‘başı boş olan’dan çok ‘sahipsiz, serseri’ anlamını kazandığı için birleştiriyoruz. Ayrı yazmak yazım hatası sayılır.