Coğrafyanın en önemli prensibi dağılış ilkesidir. Dağılış ilkesi, her türlü doğal ve beşeri unsurun yeryüzünde belirli yerlerde ve şekillerde dağılış gösterdiğini belirtir. Bu ilke, coğrafyanın temelini oluşturur ve coğrafyacılara dünyayı ve içindeki yerleri daha iyi anlamalarına yardımcı olur.
Dağılış ilkesi, coğrafyanın çeşitli alt disiplinlerinde kullanılır. Örneğin, fiziki coğrafyacılar, dağılış ilkesini kullanarak iklim, toprak, bitki örtüsü ve hayvan yaşamı gibi doğal unsurların dağılışlarını inceleyebilirler. Beşeri coğrafyacılar ise, dağılış ilkesini kullanarak nüfus, ekonomi, kültür ve din gibi beşeri unsurların dağılışlarını inceleyebilirler.
Dağılış ilkesi, çeşitli faktörlerden etkilenir. Bu faktörler arasında yer şekli, iklim, doğal kaynaklar, insan faaliyetleri ve tarih sayılabilir. Örneğin, bir yerin konumu, iklimini ve doğal kaynaklarını etkiler. Bu faktörler, bir yerin doğal unsurlarının dağılışını belirleyebilir. Örneğin, tropikal bölgelerde, daha sıcak iklim nedeniyle yaprak dökmeyen ormanlar yaygındır.
İnsan faaliyetleri de, bir yerin beşeri unsurlarının dağılışını etkileyebilir. Örneğin, sanayileşme, kentleşme ve ulaşım, nüfusun dağılışını değiştirebilir. Örneğin, sanayileşmenin olduğu bölgelerde, nüfusun daha yoğun olduğu görülür.
Dağılış ilkesi, coğrafyacıların dünyayı ve içindeki yerleri daha iyi anlamalarına yardımcı olan önemli bir ilkedir. Bu ilke, coğrafyacıların araştırmalarına yön verir ve coğrafya bilgisinin pratik uygulamalarını sağlar.
Coğrafyanın bence tek bir en önemli prensibi yok aslında, hepsi birbirini tamamlıyor ama eğer birini seçeceksek, kesinlikle Dağılış Prensibi (Yayılış/Areal Dağılış Prensibi olarak da geçiyor) dememiz lazım. Bu prensip, coğrafyanın diğer bilimlerden ayrılmasını sağlayan en temel özellik.
Şöyle düşün, coğrafya bir yeri incelerken “ne nerede?” sorusuna cevap arar. Bir olayın, bir olgunun (mesela bir bitki türünün, bir sanayi tesisinin, bir depremin) yeryüzünde nasıl bir alana yayıldığını, hangi bölgelerde yoğunlaştığını ortaya koyar. Mesela Karadeniz’de yağışlar neden çok, Ege’de neden zeytinlikler yaygın, ya da fay hatları neden o bölgelerde yoğunlaşıyor? Dağılış prensibi, bu olayların mekânsal (yerle ilgili) dağılımını göstererek bize haritalar okuma, desenleri görme yeteneği kazandırıyor.
Diğer prensipler, yani Nedensellik (Niçin orada?) ve Karşılıklı İlişki/Bağlantı (Ne ile ilgili?) de çok önemli ama dağılış prensibi olmadan coğrafi bir anlam ifade etmezler. Çünkü coğrafya, olayı sadece incelemekle kalmaz, onun yeryüzündeki konumunu ve alanını da gösterir. Derslerde hocamız hep “Harita olmadan coğrafya olmaz” derdi. Haritalar da zaten o dağılış prensibini görselleştirmek için var. O yüzden benim için birincisi kesinlikle Dağılış.
Aslında üç temel prensip var: Dağılış, Nedensellik ve Karşılıklı İlişki. Ama coğrafyanın “mekan bilimi” olmasını sağlayan prensip Karşılıklı İlişki Prensibidir (İrtibat Prensibi). Benim görüşüm bu. Çünkü coğrafya tek bir olayı değil, tüm olayları birbiriyle bağlantılı olarak inceler. Mesela iklimin tarıma, yer şekillerinin ulaşıma etkisini görmek, bu prensiple mümkün oluyor. Her şey birbiriyle bağlantılıdır diye hatırlıyorum.
En önemli prensip Dağılış. Çünkü coğrafya demek, her şeyin nerede olduğunu bilmek demek. Bir şeyin nerede olduğunu bilmiyorsan coğrafya yapamazsın ki. “Ne nerede?” sorusuna cevap vermeden diğer prensiplere geçmek saçma olur.
Coğrafyada 3 temel prensip var: dağılış, neden ve ilişki. Ama bunların arasında en ayırt edici olanı Dağılış Prensibidir. Yani bir olayın yeryüzünde nerelerde görüldüğünü belirtmek, coğrafyanın işidir. Diğer bilimler nedenini araştırır ama coğrafya aynı zamanda yerini de gösterir.
Ya kanka en önemlisi falan diye ayırmaya gerek yok ama bizim hoca hep Nedensellik derdi. Yani “Niçin?” sorusu. Bir şeyin orada olmasının sebebini bulmak, coğrafyanın olayı çözmesi demekmiş. O yüzden Nedensellik bence öne çıkıyor.
Tek bir prensip mi var en önemli diye? Bence üçü de önemli ama okuldaki kitaplarda genelde Nedensellik Prensibini (ilişki) daha çok vurguluyorlar sanki. Yani bir şeyin coğrafi olarak niçin orada olduğunu anlamak en önemlisi değil mi? Depremler niye oluyor? Volkanlar niye patlıyor? Yani neden-sonuç ilişkisi.
Bildiğim kadarıyla coğrafyanın en temel ve onu diğer bilimlerden ayıran prensibi Dağılış Prensibidir. Olayların yeryüzünde yayılışını, kapladığı alanı gösterir.